آداب و احکام مهماننوازی در اسلام
مهماننوازی یکی از ویژگی‌های برجسته اخلاقی و اجتماعی در اسلام است که به عنوان یک وظیفه شرعی و آداب انسانی مورد تأکید قرار گرفته است. در قرآن و سنت پیامبر اسلام (ص)، به پذیرایی و احترام به مهمان اهمیت زیادی داده شده است. اسلام، مهماننوازی را به عنوان یک عمل نیکو و وسیله‌ای برای تقویت روابط اجتماعی و خانوادگی معرفی کرده است. در ادامه به بررسی آداب و احکام مهماننوازی در اسلام می‌پردازیم.
1. اهمیت مهماننوازی در اسلام
در اسلام، مهماننوازی به عنوان یک عمل صالح و نیکی به دیگران شناخته می‌شود. پیامبر اسلام (ص) فرمودند:
«مهمان نیکی است که خداوند بر خانه‌ی مسلمانان وارد می‌کند، پس هر که مهمان دارد باید او را محترم بشمارد.»
از نظر اسلام، مهماننوازی نه‌تنها یک عمل اجتماعی بلکه عبادت و وسیله‌ای برای تقویت روابط انسانی و تقرب به خداوند است.
آیات قرآن در مورد مهماننوازی
-
آیه 77 سوره فرقان: «و عبادالرحمن الذین یمشیون علی الأرض هوناً و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً.»
این آیه به کسانی اشاره دارد که در برابر سختی‌ها و ناملایمات، با نرمی و احترام برخورد می‌کنند و در تعاملی که با دیگران دارند، ادب و احترام را رعایت می‌کنند. -
آیه 36 سوره زاریات: در این آیه خداوند به داستان حضرت ابراهیم (ع) و مهماننوازی او از فرشتگان اشاره کرده است که در آن نشان داده می‌شود، حضرت ابراهیم به مهمانان خود با احترام فراوان پذیرایی کرده است.
2. آداب مهماننوازی در اسلام
الف) احترام به مهمان
اسلام تأکید دارد که مهمان باید محترم و گرم پذیرایی شود. در قرآن و سنت، احترام به مهمان و برخورد با او با نرمی و مهربانی مورد تأکید قرار گرفته است. پیامبر اسلام (ص) فرمودند:
«من لا یرحم الناس لا یرحمه الله» (کسی که با مردم مهربانی نکند، خداوند با او مهربانی نخواهد کرد).
ب) پذیرایی با بهترین امکانات
در اسلام، پذیرایی از مهمان با محبت و سخاوت صورت می‌گیرد. پیامبر اسلام (ص) در بسیاری از روایات به مسلمانان توصیه کرده‌اند که برای مهمان خود بهترین خوراکی‌ها را فراهم کنند و از آنها با محبت پذیرایی نمایند.
ج) استقبال گرم
استقبال از مهمان باید با لبخند و خوشرویی باشد. پیامبر اسلام (ص) به مسلمانان توصیه کرده است که در هنگام استقبال از مهمان، با چهره‌ای بشاش و خوش‌رو برخورد کنند.
د) حفظ حریم شخصی
اسلام تأکید دارد که مهمان باید آرامش و حریم شخصی میزبان را درک کند. میزبان نیز باید به مهمان فضای راحت و آرامش بدهد و از ایجاد هرگونه مزاحمت یا آزار برای او پرهیز کند.
3. احکام مهماننوازی در اسلام
الف) واجب بودن مهماننوازی
در اسلام، پذیرایی از مهمان به‌ویژه در زمان‌هایی که مهمان از دور آمده است، به عنوان یک وظیفه اخلاقی و اجتماعی شناخته می‌شود. در برخی از روایت‌ها آمده است که پذیرایی از مهمان به اندازه سه روز برای میزبان واجب است. اما بعد از سه روز، میزبانی ممکن است به‌صورت اختیاری باشد.
ب) مدت زمان پذیرایی
بر اساس سنت اسلامی، مدت زمان پذیرایی از مهمان نباید طولانی شود تا برای میزبان و مهمان ایجاد مزاحمت نکند. پیامبر اسلام (ص) می‌فرمودند:
«میزبانی از مهمان سه روز است، و روزهای پس از آن برای مهمان صدقه است.»
این بدان معناست که پذیرایی از مهمان تا سه روز واجب است و پس از آن اگر مهمان بخواهد بماند، به‌عنوان یک مهمانی طولانی در نظر گرفته می‌شود و صدقه باید پرداخت شود.
ج) پذیرایی از مهمانان فقیر
اسلام به پذیرایی از مهمانان فقیر و نیازمندان تأکید خاصی دارد. مهم‌تر از آن، برکت و ثواب بزرگ‌تری برای کمک به فقرا و نیازمندان در پذیرایی وجود دارد. پیامبر اسلام (ص) فرمودند:
«کسی که به فقیر کمک کند، انگار به همه انسان‌ها کمک کرده است.»
د) اجتناب از سخت‌گیری در پذیرایی
اسلام می‌فرماید میزبان نباید سخت‌گیری یا کسرشان در پذیرایی از مهمان داشته باشد. پذیرایی باید در حد توان مالی میزبان صورت گیرد و میزبان نباید خود را در فشار مالی قرار دهد تا مهمان را به‌طور خاص پذیرایی کند.
4. اخلاقیات مهمان و میزبان
الف) وظایف مهمان
مهمان نیز در اسلام وظایفی دارد که باید به آنها توجه کند. از جمله وظایف مهمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
پذیرش دعوت: مهمان باید با محبت و با کمال میل دعوت میزبان را بپذیرد.
-
احترام به میزبان: مهمان باید آداب و احترام میزبان را رعایت کند و از مزاحمت یا شکایت بی‌جا اجتناب کند.
-
ممنونیت: مهمان باید از پذیرایی میزبان تشکر و قدردانی کند.
ب) وظایف میزبان
میزبان نیز باید به مهمان خود با احترام، سخاوت و مهربانی پذیرایی کند و هرگونه مزاحمت یا آزاری را از مهمان دور نگه دارد.
5. نتیجه‌گیری
مهماننوازی در اسلام تنها یک رفتار اجتماعی نیست، بلکه یک وظیفه شرعی و عبادی است که در آن نه‌تنها به میزبانی از مهمان بلکه به احترام به انسان‌ها و تقویت روابط اجتماعی اشاره دارد. از آداب پذیرایی گرفته تا وظایف مهمان و میزبان، اسلام این موضوع را با دقت و در جهت ایجاد محبت، همبستگی و دوستی در جامعه تبیین کرده است.